استارتاپ، فناوری و آینده تامین غذا؛
بذرهای فناوری در زمین کشاورزی
مدار اقتصادی| در ادامه مجموعه مقالات مدار نوآوری به یکی از مهمترین حوزه‌های زیربنایی که مستقیماً با امنیت غذایی بشر گره خورده است، یعنی کشاورزی هوشمند پرداخته‌ایم. صنعت کشاورزی که یکی از ستون‌های اساسی اقتصاد جهانی است، امروز با چالش‌های بزرگی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آبی و افزایش جمعیت روبرو است و فناوری‌های نوین و استارتاپ‌های کشاورزی (AgTech) در تلاش هستند این چالش‌ها را با نوآوری پاسخ دهند و کشاورزی را به سمت بهره‌وری بالاتر، پایداری بیشتر و تولید هوشمندتر هدایت کنند.
روندهای کلیدی در تحول کشاورزی
روندهای جهانی کشاورزی هوشمند و تحولات فناورانه در حوزه کشاورزی، طی سال‌های اخیر شتاب چشمگیری یافته است. استفاده از اینترنت اشیا (IoT)، داده‌کاوی، هوش مصنوعی، رباتیک و بیوتکنولوژی در کشاورزی موجب شده مفهومی به نام کشاورزی دقیق (Precision Agriculture) شکل بگیرد. این تغییرات با هدف افزایش بهره‌وری، بهینه‌سازی مصرف منابع، کاهش آسیب زیست‌محیطی و پاسخ به چالش‌های تغییر اقلیم توسعه یافته‌اند. کشاورزی دیجیتال، بیوتکنولوژی کشاورزی، ماشین‌آلات خودران، کشاورزی دقیق و کشاورزی عمودی و محیط‌های کنترل‌شده از جمله مهمترین این تحولات هستند.
- کشاورزی دیجیتال: استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، سنسورها و اینترنت اشیا برای مدیریت بهتر مزارع.
- بیوتکنولوژی کشاورزی: بهبود ژنتیکی بذرها برای مقاومت بیشتر به بیماری‌ها و تغییرات آب‌وهوایی.
- ماشین‌آلات خودران: تراکتورها و ربات‌هایی که بدون دخالت انسان می‌توانند عملیات کشاورزی را انجام دهند.
- کشاورزی دقیق: استفاده از تجزیه‌وتحلیل داده برای کاشت، آبیاری و برداشت بهینه‌تر.
- کشاورزی عمودی و محیط‌های کنترل‌شده: توسعه مزارع درون‌شهری و ساختمان‌های چندطبقه برای تولید غذای سالم‌تر با مصرف کمتر آب و زمین.
اندازه بازار و بازیگران
بازار فناوری کشاورزی جهانی در سال ۲۰۲۳ حدود 19 میلیارد دلار بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2032 به بیش از 57 میلیارد دلار برسد. این رشد سریع نشان‌دهنده فرصت‌های سرمایه‌گذاری گسترده و نیاز فزاینده به نوآوری در این صنعت است. Indigo Agriculture که با استفاده از میکروبیوم خاک و تکنولوژی داده‌محور بهبود کیفیت محصولات را رقم زده، Plenty از پیشگامان کشاورزی عمودی با تولید محصولات سالم در محیط‌های کنترل‌شده، CropX که برای بهینه‌سازی مصرف آب و کود از تحلیل داده‌های خاک استفاده می‌کند، Apeel Sciences، که با استفاده از توسعه پوشش‌های طبیعی به دنبال افزایش عمر میوه‌ها بدون مواد شیمیایی است و AgriDigital که با ایجاد پلتفرم‌های بلاکچین ردیابی زنجیره تامین محصولات کشاورزی را امکان‌پذیر کرده، نمونه‌هایی از استارتاپ‌های فعال کشاورزی هستند که هر کدام راهکارهایی عملی و فناورانه برای حل مسائل واقعی کشاورزی ارائه کرده‌اند.
مدل‌های کسب‌وکار و چالش‌ها
استارتاپ‌های کشاورزی عمدتاً در قالب مدل‌هایی همچون فروش پلتفرم‌های مدیریت مزرعه، ارائه خدمات اشتراکی تجهیزات، فروش مستقیم محصولات و ارائه داده‌های تحلیلی فعالیت می‌کنند. این مدل‌ها شامل ارائه نرم‌افزارهای مبتنی بر داده برای پایش و بهینه‌سازی عملیات کشاورزی، اجاره یا اشتراک‌گذاری ماشین‌آلات و ابزارهای هوشمند کشاورزی، اتصال کشاورزان به مصرف‌کنندگان از طریق پلتفرم‌های آنلاین و فروش داده‌های تحلیلی به کشاورزان است.
اما باوجود پیشرفت‌ها، تحول در صنعت کشاورزی با موانعی همچون هزینه بالای فناوری، نبود زیرساخت‌های مناسب و مقاومت در برابر تغییر مواجه است. کشاورزان خرد ممکن است توانایی خرید تجهیزات نوین را نداشته باشند. در بسیاری از مناطق، دسترسی به اینترنت یا تجهیزات کافی وجود ندارد و برخی کشاورزان به دلیل عادت به روش‌های سنتی، تمایلی به استفاده از فناوری‌های جدید ندارند.
وضعیت و فرصت‌ها در ایران
اگرچه در ایران حرکت به سمت کشاورزی فناورانه آغاز شده، اما چالش‌های مهمی پیش‌روی آن است. استارتاپ‌های ایرانی تلاش کرده‌اند گام‌هایی ابتدایی در این مسیر بردارند. این شرکت‌ها با استفاده از اینترنت اشیا (IoT)، سامانه‌های سنجش از راه دور و مدیریت داده‌های کشاورزی، سعی در افزایش بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف منابع دارند؛ با این حال کمبود سرمایه‌گذاری جدی در حوزه AgTech.، ابهام برنامه‌های حمایتی دولت برای توسعه فناوری‌های کشاورزی، عدم آشنایی کافی کشاورزان با فناوری‌های نوین، مقاومت فرهنگی در برابر تغییر روش‌های سنتی و ضعف زیرساخت فناوری و ارتباطی از جمله چالش‌های مهم استارتاپ‌های حوزه کشاورزی است.
فرصت‌های بالقوه در ایران
با برنامه‌ریزی درست، کشاورزی هوشمند می‌تواند به یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی پایدار و امنیت غذایی ایران تبدیل شود و باوجود چالش‌های موجود، ضرورت مدیریت منابع آب، سطح مناسب زمین‌های قابل کشت، بازار جهانی محصولات کشاورزی ایران، حمایت از تولید داخلی تجهیزات و نیروی کار متخصص، فرصت‌های ارزشمند توسعه کشاورزی هوشمند در ایران هستند.
بحران آب، بستری مناسب برای پذیرش فناوری‌های صرفه‌جویی در مصرف آب مانند آبیاری هوشمند و کشاورزی دقیق فراهم کرده است. با دیجیتالی شدن مدیریت مزارع، امکان افزایش بهره‌وری این زمین‌ها به طور قابل توجهی وجود دارد. ارتقای کیفیت و استانداردسازی تولید از طریق فناوری می‌تواند صادرات محصولات کشاورزی ایران را تقویت کند. توسعه فناوری‌های بومی در حوزه کشاورزی دیجیتال می‌تواند وابستگی به تجهیزات وارداتی را کاهش داده و اشتغال‌زایی کند.
وجود نیروی انسانی مستعد در حوزه‌های فناوری اطلاعات و کشاورزی، زمینه‌ساز ایجاد استارتاپ‌های نوآور در این عرصه است و با سیاست‌گذاری مناسب، سرمایه‌گذاری هدفمند و حمایت از استارتاپ‌ها، کشاورزی ایران می‌تواند در آینده نزدیک به یکی از نمونه‌های موفق کشاورزی هوشمند در منطقه تبدیل شود. البته آینده این صنعت در گرو ترکیبی از سرمایه‌گذاری هدفمند، آموزش گسترده، توسعه فناوری‌های بومی و سیاست‌های حمایتی دولت است.
