صنعت آب، استارتاپها و فناوریهای نوین؛ برآورد عبور ارزش بازار فناوریهای آب از مرز ۱.۵ تریلیون دلار
مدار اقتصادی| صنعت آب، بیش از آنکه صرفاً یک مسئله زیستمحیطی یا زیرساختی باشد، به یکی از چالشهای ژئوپلیتیکی، اقتصادی و اجتماعی قرن بیستویکم بدل شده است. بحران آب در بسیاری از مناطق جهان، بهویژه در کشورهای دارای اقلیم خشک، به سطحی رسیده که دیگر با روشهای سنتی قابل مدیریت نیست. در این میان، نوآوری بهعنوان نیرویی محرک در بازتعریف زنجیره تأمین، مصرف و بازیافت آب مطرح است.
در این قسمت از مجموعه مقالات مدار نوآوری، به سراغ یکی از حیاتیترین و استراتژیکترین صنایع یعنی صنعت آب میرویم و تلاش میکنیم تصویری دقیق و بهروز از تحولات صنعت آب در سطح جهانی ارائه دهیم، فناوریهای جدید را بررسی کنیم و فرصتها و چالشهایی که پیشروی این صنعت قرار دارد را واکاوی کنیم.
در سطح جهانی، صنعت آب با رشدی قابل توجه در حال تحول است. این تحول به واسطه افزایش نیاز جهانی به آب، تشدید بحرانهای اقلیمی و کاهش منابع آب شیرین ناشی شده است. در سالهای اخیر، ارزش بازار جهانی فناوریهای مرتبط با آب به حدود ۹۵۰ میلیارد دلار رسید و پیشبینی میشود تا پایان دهه جاری از مرز ۱.۵ تریلیون دلار عبور کند. این رشد عمدتاً تحت تأثیر تقاضای روزافزون برای سیستمهای مدیریت هوشمند منابع آبی، تصفیه و بازچرخانی و همچنین راهحلهای مبتنی بر انرژیهای تجدیدپذیر قرار دارد.
تحول و نوآوری
در سالهای اخیر، صنعت آب شاهد ظهور مدلهای نوآورانهای در کسبوکار بوده که ترکیبی از فناوری، طراحی خدمت و منابع مالی خلاقانه را در جهت حل بحرانهای آب به کار گرفتهاند. یکی از رویکردهای اصلی، مدل آب بهعنوانخدمت است، که به جای فروش صرف تجهیزات یا فناوری، آب تصفیهشده یا زیرساختهای مدیریتی را بهصورت مستمر در قالب خدمات ارائه میدهد. در کنار آن، مدلهای مبتنی بر داده و اینترنت اشیاء نیز رشد قابلتوجهی داشتهاند. برخی از استارتاپها با استفاده از سنسورهای هوشمند و پلتفرمهای ابری، کیفیت و کمیت منابع آبی را بهصورت لحظهای پایش میکنند. این نوع خدمات به شرکتهای صنعتی، کشاورزی یا شهری امکان میدهد تصمیمگیریهای مبتنی بر داده داشته باشند و بهرهوری منابع را افزایش دهند. چنین مدلهایی بیشتر بهصورت اشتراکی و SaaS ارائه میشوند.
همچنین، برخی از نوآوریها به سمت راهکارهای غیرمتمرکز تولید آب پیش رفتهاند. شرکت آمریکایی Zero Mass Water با طراحی پنلهایی که مستقیماً از رطوبت هوا آب آشامیدنی تولید میکنند، امکان تولید مستقل آب در مناطق فاقد زیرساخت را فراهم کرده است. این پنلها، که با انرژی خورشیدی کار میکنند، به ویژه برای نواحی روستایی، تحولی جدی به حساب میآیند.
در حوزه بازچرخانی منابع، مدلهایی مبتنی بر اقتصاد چرخشی نیز اهمیت یافتهاند. شرکت Epic Cleantec (ایالات متحده) با طراحی سیستمهای بازیافت آب خاکستری در ساختمانهای بزرگ، نهتنها به کاهش مصرف آب کمک میکند بلکه از انرژی و مواد مغذی موجود در پساب نیز استفاده مجدد میکند. این مدل کسبوکار عمدتاً به شکل خدمات مهندسی، طراحی و نگهداری سیستمها در چارچوب پروژههای ساختمانی شهری تعریف میشود.
تنوع در مدلهای کسبوکار نهتنها نشاندهنده پویایی صنعت آب است، بلکه تأکیدی است بر ظرفیت بالای نوآوری برای پاسخگویی به یکی از حیاتیترین نیازهای بشری و ترکیب فناوری، طراحی خدمات و مشارکت بینالمللی در قالب مدلهای منعطف، میتواند الگویی برای توسعه پایدار این صنعت در سالهای آینده باشد.
ایران: نیازها، چالشها و فرصتها
درحال حاضر ما با کاهش سطح بارندگی و افت سطح آبهای زیرزمینی مواجه هستیم. بخش کشاورزی، که بیش از ۸۰ درصد مصرف آب را به خود اختصاص داده، نیاز فوری به بهبود بهرهوری دارد. در شهرها نیز مشکلاتی مانند نشت آب و مصرف بالا، نیاز به راهکارهای نوآورانه را افزایش دادهاند. در این زمینه، استارتاپها با ارائه راهکارهای هوشمند آبیاری وارد عمل شدهاند، اما هنوز در سطح گسترده به کار گرفته نشدهاند. همچنین اپهای مدیریت مصرف و سنسورهای هوشمند شرکتهای داخلی در این حوزه فعال شدهاند، اما بازار آن همچنان بکر و نیازمند سرمایهگذاری و حمایت دولت است. با وجود چالشها اگر مسیر حمایت، سرمایهگذاری و سیاستگذاری به درستی طی شود، در مجموع، صنعت فنآوری آب در ایران پتانسیل خوبی برای رشد استارتاپی دارد.
فناوریهایی همچون هوش مصنوعی برای پیشبینی مصرف، اینترنت اشیاء برای کنترل هوشمند شبکههای آبرسانی، نانو فیلتراسیون، بازیافت آب خاکستری، و تصفیه غیرمتمرکز با انرژی تجدیدپذیر، تنها نمونههایی از تحولات تکنولوژیکی هستند که میتوانند بهرهوری منابع آبی را به شکل معناداری افزایش دهند.
استارتاپها با مدلهای کسبوکار انعطافپذیر، توان ورود به نقاط بحرانی این زنجیره را دارند و نقش آنها در ارتقای تابآوری نظام آبی کشورها حیاتی است. این شرایط میتواند جرقهای برای حرکت بهسمت نوآوری در صنعت آب باشد. حمایت از زیستبوم نوآوری، سرمایهگذاری هدفمند، اصلاح سیاستهای آبی و تسهیل ورود فناوریهای بومی و جهانی به این حوزه، گامهایی ضروری برای تضمین امنیت آبی در آینده است.